مقدمه دکتر سید حسین نصر بر تصحیح قانون ابن‌سینا[1]- قسمت دوم
به نام خداوند بخشنده مهربان
مقدمه دکتر سید حسین نصر بر تصحیح قانون ابن‌سینا[1]- قسمت دوم
ترجمه: مریم قره‌گزلو-حامد آرضائی
بخش اول مقدمه ی دکتر سید حسین نصر بر تصحیح کتاب قانون در طب را در قسمت اول مطالعه نمایید.
بنا به گفته ابن‌سینا و در واقع بنا بر طب سنتی اسلامی، این هماهنگی داخلی درون و میان بدن، روح و روان با هماهنگی میان انسان و محیط طبیعی تکمیل می‌شود. دلیل این که شرایط اقلیمی هر محلی در طب سنتی و قوانین غذایی برای تجویز داروهای مختلف و رژیم‌های غذایی در نظر گرفته می‌شوند نیز همین است. برای نمونه بیایید شیوه آشپزی ایرانی و هند شمالی را مقایسه کنیم. در زمان مغول بسیاری از خوراک‌های ایرانی وارد هند شد و تا به امروز بسیاری از خوراک‌های هندی و پاکستانی نام‌های ایرانی دارند. اقلیم ایران و یا حداقل قسمت بزرگی از آن گرم و خشک است، در حالی که اقلیم شبه‌قاره هند، گرم و مرطوب است. بنابراین به‌تبعیت از ابن‌سینا و قوانین کلی پزشکی اسلامی، غذاهای ایرانی در هند با اضافه‌شدن گرمی‌ها مثل فلفل و ادویه کاری تعدیل شدند. ایرانیانی که با غذاهای هند شمالی آشنا هستند حتماً این واقعیت را تجربه کرده‌اند.
این تأکید بر پیجویی هماهنگی و تعادل، هم در انسان و هم در محیط اطراف، باعث شد تا حکیمی چون ابن‌سینا رویکردی کل‌نگر در طبابت خود داشته باشد. روش درمان ابن‌سینا شامل استفاده از شیوه‌های مختلف از دارو و غذا تا موسیقی و نیایش است. این روش‌ها شامل درمان سردرد و شکستگی دست و همچنین ناخوشی ناشی از عشق است. بعضی از داستان‌های مربوط به درمان عشق‌های نافرجام زمینی موجود در متون پزشکی اسلامی توسط مولانا و سایر عرفا به صورت داستان‌های تمثیلی عشق و اشتیاق به خداوند تغییر ماهیت داده‌اند.
برای ابن‌سینا هیچ مانع غیر قابل نفوذی بین بیماری‌های جسمی و روانی و بیماری‌هایی که بر اثر جدایی از معنویات پدید آمده‌اند، وجود ندارد؛ بلکه جسم و روح و روان به هم مرتبطند و یک حکیم واقعی باید کلیت آنها را در درمان بیماران در نظر بگیرد. کتابقانونبر اساس این دیدگاه سازمانوار از انسان و ضرورت هماهنگی وجودی آن با عالم صغیر اطراف او، به‌علاوه عالم ماوراء یا همان واقعیت الهی شکل گرفته است و این واقعیت الهی منبع و نگهدارنده عالم کبیر و عالم صغیر است.
ابن‌سینا در جست‌و‌جوی روش‌های درمان از طیف گسترده‌ای از داروهای طبیعی تا جنبه‌های باطنی و راز و نیاز استفاده می‌کند. در مورد استفاده از داروها باید به این هم توجه داشته باشیم که ابن‌سینا، مانند سایر پزشکان مسلمان، تأکید بسیاری بر استفاده از داروهای گیاهی دارد. امروزه طب مدرن در وهله اول به داروهای شیمیایی متوسل می‌شود. این داروها بعضاً یکی از اعضای بدن را درمان می‌کند اما عوارض نامطلوبی برای سایر اعضای بدن به همراه خواهند داشت. عوارضی که در برخی موارد می‌تواند جدّی باشد. در حالی که نمی‌توان اثرات مثبت این داروها را انکار کرد اما نمی‌توان از اثرات منفی آنها نیز چشم‌پوشی کرد و به همین دلیل است که بسیاری از مردم امروزه به دنبال داروهای طبیعی هستند و داروهای هندی و چینی روزبه‌روز در غرب پرطرفدارتر می‌شوند. شگفت این که کشورهای غیر غربی همچنان محلی برای انبار کردن محصولات درجه دوم دارویی غربی است.
اگرچه این روزها اینجا و آنجا در اروپا و امریکا علاقه به راهنمایی گرفتن از داروهای ابن‌سینا قابل مشاهده است؛ با این حال، در فرایند روی آوردن غرب به طب شرقی، تا به امروز به پزشکی سنتی-اسلامی توجه کافی مبذول نشده است. خوشبختانه امروزه علاقه‌ای رو به رشد نسبت به داروهای گیاهی در داخل جهان اسلام به خصوص در ایران وجود دارد و در همین حال در شبه قاره هند و پاکستان، جایی که پزشکی سنتی-اسلامی پیشرفت کرده، استفاده از داروهای سنتی توصیه‌شده ابن‌سینا و سایر متخصصان این حوزه رو به گسترش است. به لحاظ این پیشینه است که ضروری است کتابقانونباز‌خوانی شده و دوباره در معرض ارزیابی و سنجه تحقیق قرار گیرد.
احیای طب ابن‌سینا به طور کلی برای مسلمانان و به‌ویژه برای ایرانیان تنها دارای ارزش‌های فرهنگی و پزشکی نیست بلکه ارزش‌های حکیمانه، فیلسوفانه، دینی، اجتماعی و حتی اقتصادی دارد.
کتابقانونیکی از مهم‌ترین آثار علوم و طب در تمدن اسلامی است و احیای آن می‌تواند به از بین بردن خودکوچک‌پنداری که در بسیاری از کشورهای اسلامی در مقابل غرب و به خصوص در زمینه علوم و پزشکی وجود دارد، کمک شایانی کند. این اعتماد به نفس می‌تواند برای خلق فصل جدیدی در تاریخ پزشکی سنتی ما یاری‌رسان باشد؛ فصلی که بر اساس جهان‌بینی خود ما و گنجاندن نکات مثبت طب غربی و سایر مکاتب پزشکی دنیا در طب سنتی خودمان به وجود می‌آید.
ابن‌سینا می‌تواند فلسفه‌ای کل‌نگر و تمام و کمال از پزشکی و معنای سلامت جسم و روح را به ما عرضه کند. طب سنتی اسلامی که ابن‌سینا مظهر آن است به ما می‌آموزد که چگونه در زندگی روزمره خود به تعادل و هماهنگی برسیم. استفاده تمام‌وکمال از دارونامه سنتی ابن‌سینا می‌تواند تأثیر عمیقی بر سلامت و همچنین ثروت جامعه بگذارد. تأکید ابن‌سینا بر داروهای جسمی- روانی و درمان‌های روانی می‌تواند در جلوگیری از تأثیرات مضر اعمال روش‌های روانکاوانه که از غرب وارد شده و معمولاً آثار منفی بر روی مذهب می‌گذارد و در مکتب فرویدیسم آشکار است، کمک کند. به همین دلیل و به دلایل بسیار دیگر انتشار ترجمه کامل و مناسب کتابقانوناز عربی به انگلیسی و فارسی، که امیدواریم بعد از انتشار این کتاب اتفاق بیفتد، رویداد فرهنگی و علمی بزرگی است. همچنین نمی‌توان به اهمیت اخلاقی و فیلسوفانه این اثر اشاره‌ای نکرد.
به لحاظ فلسفی، طب مدرن بر اساس این دیدگاه شکل گرفته است که بدن انسان تنها یک ماشین پیچیده است و این دیدگاه به در اصل به دکارت باز می‌گردد. اما بدن انسان تنها یک ماشین نیست. بدن انسان حقیقتی زنده است که روح به آن رخنه کرده و قلب آن در روان زندگی می‌کند. همچنین پزشکی هیچ‌گاه نمی‌تواند جدا از اخلاقیات باشد. در جامعه ما این نه‌تنها یک حقیقت پذیرفته‌شده است بلکه بسیاری از پزشکان نیز تا همین اواخر بر اساس آن عمل می‌کردند. اما متأسفانه در حال حاضر نه‌تنها در غرب، بلکه در بسیاری از کشورهای جهان اسلام و ایران، دسته‌ای از پزشکان تبدیل به تاجران سلامت شده‌اند و چهارده قرن ارتباط تنگاتنگ بین طب و اخلاقیات به فراموشی سپرده شده است. بیایید امیدوار باشیم در دسترس قرار دادن شاهکار ابن‌سینا در طب برای عموم، به تغییر این جریان به نحو بهتر شدن کمک کند.
به عنوان دانش‌جوی کوچک علوم و فلسفه تمدن اسلامی، بایسته است تا از محققانی که تلاششان در طول سال‌ها، انتشار این اثر بزرگ را ممکن ساخت، قدردانی کنم. از خدا می‌خواهم تا پاداش تلاششان را بدهد و امیدوارم این اثر به طور گسترده‌ای منتشر شود.
والله أعلم بالصواب
سیدحسین نصر
دی 1396 شمسی/ژانویه 2018 میلادی
واشنگتن دی.سی
[1] این مختصر، مقدمه‌ای است که دکتر سیدحسین نصر بر جلد نخست از القانون فی الطب نگاشته‌اند. این کتاب به تصحیح دکتر نجفقلی حبیبی در بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی‌سینای همدان در سال 1397 منتشر شده است.
